این کتاب در سال 1914 در شغنان (شرق تاجیکستان امروزی) کشف شد و سپس توسط ولادیمیر ایوانف،کارشناس فرقه‌س اسماعیلی ویراستاری گردید و سرانجام در سال 1936 در مجله‌ی تخصصی اسلام شماره‌ی 23 به چاپ رسید.
این کتاب مربوط به سده‌ی دوم هجری (8م.) و یا آغاز سده‌ی سوم هج (9م.) است. ام‌الکتاب در کنار “کتاب الهفت و الاظله” در حقیقت متعلق به غالیان (گزافه گویان) شیعه است که ما آنها را از طریق زندقه نگارانی چون اشعری قمی و نوبختی می‌شناسیم و یکی از منابع باقی مانده از غالیان شیعه است که تا اندازه‌ای بر مناسبات دینی آن روزگار پرتوافکنی می‌کند.
اُمُّ الْكِتاب، یكی از كتابهای مقدس و سرّی اسماعیلیان منطقۀ جیحون علیا در آسیای مركزی كه به زبان فارسی نوشته شده، و عمدۀ مطالب آن را پاسخهایی تشكیل می‌دهد كه امام محمدباقر (ع) در جواب پرسشهای شاگردان خود گفته است.
ام‌الكتاب در اصل یك اصطلاح قرآنی است كه ۳ بار در قرآن به كار رفته است (آل عمران/ ۳/ ۷؛ رعد/ ۱۳/ ۳۹؛ زخرف/ ۴۳/ ۴). لغویان و مفسران منظور از ام‌الكتاب را اصل كتاب و لوح محفوظ دانسته‌اند. ابوالفتوح برای معنی «ام» به معنی اصل، تركیبات «ام الولد»، «ام القرى» (مكه) و «ام المَثوى» (مُضیف) را مثال آورده است (۱۱/ ۲۳۸). ام الكتاب همچنین نام سورۀ حمد است. اما این تعبیر در اینجا عنوان كتابی است به فارسی كه در این قرن نسخه‌های آن در میان اسماعیلیان بدخشان در پامیر پیدا شد و ایوانف آن را برای نخستین بار براساس ۴ نسخۀ متأخر در ۱۹۳۶ م در جلد ۲۳ مجلۀ « اسلام [۱] » همراه با مقدمه‌ای به انگلیسی منتشر كرد. وی قبلاً در ۱۹۳۲ م مقالۀ مفصلی به زبان فرانسه دربارۀ این كتاب منتشر كرده بود.
