انقلاب مشروطیت ایران همانند سایر انقلابات بزرگ سبب ایجاد مجموعه‌ای از نهادها و ارگان‌های دموکراتیک و انقلابی مانند قانون اساسی، مجلس شورای ملی، مطبوعات آزاد و انجمن‌ها گردید که بی‌تردید باید آنها را مهمترین دستاوردهای این تحول بزرگ سیاسی و اجتماعی بدانیم. در این زمینه انجمن‌های صدر مشروطیت نه تنها یکی از اصیل‌ترین و بدیع‌ترین پدیده‌های این دوره پرحادثه از تاریخ ایران، بلکه نشان‌دهنده گستردگی ابعاد نهضت ضداستبدادی و آزادیخواهانه مردمی هستند که پس از گذراندن چند هزار سال در کابوس استبداد کهنسال ایرانی برای اولین بار به صحنه مبارزات فعال سیاسی و اجتماعی کشانیده شده‌اند و به صورتی مستقیم و بلاواسطه تمایل آشکاری به مشارکت در حیات سیاسی کشور از خود نشان می‌دهند. به نوشته روزنامه حبل‌المتین تا حدود یک سال و نیم بعد از اعلان مشروطیت در سراسر ایران و نقاطی که ایرانیان در آن به سر می‌بردند، بیش از هزار انجمن تاسیس گردید پیدایش خودجوش (بدون نقشه و برنامه) انجمنها و اقبال بی‌سابقه مردم ایران به آنها شاهدی انکارناپذیر از عزم آنها به دخالت در سرنوشت خود و مشارکت در امر اداره کشور است.

7.2

578