بَحْرُ الْمَعارف کتابی اخلاقی به زبان عربی و فارسی، نوشته ملا عبدالصمد هَمِدانی (متوفای ۱۲۱۶ق). مؤلف به کمک سخنان امامان معصوم(ع) و با زبانی ساده و استنادهایی قوی، به بیان حکمت و عرفان در تشیع میپردازد. نیمی از این اثر به مباحث کلامی بهویژه بحث امامت پرداخته است. بحر المعارف، در فصول متعددی تنظیم شده و حسین استادولی در نسخه چاپی آن، به تصحیح متون عربی پرداخته است.
حرالمعارف، تلفیقی از زبان فارسی و عربی است و مصحح آن، بخشهای عربی را تصحیح کرده است. این اثر مشتمل بر یک مقدمه کوتاه و ۱۲۶ فصل بوده و مصحح کتاب، بر شمارگان و عناوین فصلها افزوده است. بحرالمعارف طبق تصریح نویسنده، مشتمل بر مباحث «حکمت اربعه عملیه» است که عبارتاند از:
- تهذیب اخلاق ظاهری با عمل به احکام شریعت.
- پیرایش نفس از رذائل خُلقی.
- آرایش درون به فضائل پسندیده.
- نتیجهای که از اینها بهره نفس میگردد.
با نگاهی به عناوین فصلها، به دست میآید نیمی از کتاب به مباحث کلامی بهویژه بحث امامت پرداخته و نیمی دیگر در عرفان و تصوف است.
کتاب در سه جلد تدوین شده که جمعا شامل ۱۲۶ فصل است و مؤلف در آن، به بیانِ حکمت عملی شیعه میپردازد.
جلد دوم: فصلهای ۴۶ – ۸۷
- فصل ۴۶: در آداب مرید
- فصل ۴۷ : آداب مرید قبل از رسیدن به خدمت شیخ و بعد از آن
- فصل ۴۸: فضیلت علم شریعت
- فصل ۴۹: علم ظاهر و علم باطن
- فصل ۵۰: هدف خلقت، معرفت حق و اتصال به حضرت اوست
- فصل ۵۱: حجابهای نورانی و ظلمانی میان بنده و خداوند
- فصل ۵۲: توضیحی دیگر درباره حجب
- فصل ۵۳: نکوهش دنیا و غفلت از خدای متعال
- فصل ۵۴: همت بلند و عزم بر سلوک
- فصل ۵۵: منازلی که آدمی سیر نموده است
- فصل ۵۶: معرفت نفس و مراتب آن
- فصل ۵۷: حقیقت معرفت و اقسام آن
- فصل ۵۸: فضیلت علم معرفت و درجات آن
- فصل ۵۹: شرافت علم الهی بر سایر علوم
- فصل ۶۰: وجود و مراتب آن
- فصل ۶۱: دشمنی دنیا مورث محبت خداست
- فصل ۶۲: راه وصول و تقرب به حقتعالی
- فصل ۶۳: تذکر مجدد راجع به موضوع کتاب
- فصل ۶۴: نبوت و ولایت مطلقه و مقیده
- فصل ۶۵: تعیین مقام شخص نبی و ولی مطلق و مقید
- فصل ۶۶: رسالت، عزم، ولایت
- فصل ۶۷: تکامل تدریجی نبوت و ولایت؛ و وحدت ولی در هر عصر
- فصل ۶۸: معانی وحی، الهام، حدیث قدسی و حدیث نبوی
- فصل ۶۹: ظهور باطن ولایت در عصر حضرت مهدی(عج)
- فصل ۷۰: مقام و مرتبه انسان کامل
- فصل ۷۱: وحدت حقیقت امیر مؤمنان با پیامبر(ص)
- فصل ۷۲: در افضلیت ائمه از سایر پیامبران(ع)
- فصل ۷۳: منکر فضل امام(ع) کافر است
- فصل ۷۴: فضایل امامان(ع) در لسان اخبار
- فصل ۷۵: حدیث امیر مؤمنان(ع) در معرفت حضرتش به نورانیت
- فصل ۷۶: علت احاطه علم امامان(ع) به جمیع حوادث
- فصل ۷۷: احاطه علمی امامان(ع) در اخبار
- فصل ۷۸: حضور ائمه(ع) بر بالین محتضر
- فصل ۷۹: ادامه بحث گذشته
- فصل ۸۰: تحقیق در تنزیه و تشبیه
- فصل ۸۱: ائمه(ع) عالم جبروت و عالم امر هستند
- فصل ۸۲: حدیث غمامه
- فصل ۸۳: وصف امام از زبان امیرالمؤمنین(ع)
- فصل ۸۴: خطبه البیان و اصول توجیه آن
- فصل ۸۵: انسان کامل مظهر اسماء و صفات الهی است
- فصل ۸۶: تفویض امور تکوینی و تشریعی به مقام ولایت
- فصل ۸۷: تفویض امور قیامت به امیر مؤمنان(ع).
