در تاریخ فرهنگ ملل قدیمی بزرگ، به ندرت مردانی برانگیخته می شوند که شاخه ای از هنر را بطور محسوس و شگفت آوری به جلو ببرند. پس از مرگ چنین مردان بزرگ، تاریخ به صورت صحرای بی پایانی درمی آید که فقط قامت بلند آن هنرمند، در دل آن صحرا، سر به آسمان افراشته و استوار برجای مانده است و قافله هایی که پیوسته می آیند و می روند، هدایت می کند؛ هدایتی ابدی و فراموش ناشدنی.
نظامی یکی از آن مردان است در نظر کسی که همت خواندن کامل دیوان او را دارد. آنکه نمی خواند، دور است و معذور. با او سخنی نداریم که بگوییم. نظامی به عکس سنایی و عطار و مانند آن، از مکتب شادی در شعرش حمایت می کند.