این کتاب جمع پریشانی است از: کتاب‌های علمی و ادبی و … که برای نخستین بار در موضوع یا موضوعات خاصی تألیف شده‌اند؛ منظومه‌هایی که به عنوان «اولین‌ها» به عالم شعر و شاعری تقدیم شده‌اند؛ داستان‌های منظوم یا منثوری که از قدیم‌ترین زمان‌ها تا روزگار کنونی به عنوان یک «نخستینه» سروده یا نوشته شده‌اند؛ ابداعات ونوآوری‌های شاعران در حیطه قالب و محتوا؛ کلیاتی که در زمینه‌های مختلف اجتماعی، هنری، علمی، ادبی، تاریخی، داستانی و …. که در طول «هزاره اول و دوم آهوی کوهی» توسط نویسندگان، شاعران، هنرمندان، ادیبان، دانشمندان و اندیشمندان رخ نموده و به مرحله قبول عام رسیده‌اند و بعضاً به عنوان شاهکار شناخته شده‌اند. به طور کلی «نخستینه‌های تاریخ ادب فارسی» از هرگونه ابداع و نوآوری که در زبان و تاریخ ادب فارسی به ظهور رسیده است، سخن می‌گوید.
کتاب حاضر در چهار بخش تدوین شده است .
در بخش نخست، شاعران آغازگر سبک یا شیوه خاص در گذشته و امروز معرفی شده، همچنین به نوآوری‌های آن‌ها اشارتی شده است .
بخش دوم کتاب، به ذکر نویسندگان گذشته و حال و آثار آنان به مثابه “نخستینه‌های منثور “اختصاص دارد .
بخش سوم به کتاب‌های منثور و منظوم دوران گذشته و امروز مربوط می‌شود که در موضوعات مختلف و به صورت “نخستین نوآوری‌ها “به عالم ادبیات عرضه شده است .
بخش چهارم کتاب متضمن کلیاتی است در خصوص شعر و نثر (از قبیل درون مایه و محتوا، صورت و قالب شعر، انواع ادبی، نقد و بررسی و .(…
