نفائس الفنون فی عرایس العیون (جلد 3)
«نفائس الفنون فی عرائس العیون»، دائرة المعارفی است به زبان فارسی ، تالیف علامه شمس الدین محمد بن محمود آملی ، از علمای قرن هشتم هجری، متوفای ۷۵۳ ق. ظاهرا کتاب با هدف تدریس به طلاب مدرسه سلطانیه تالیف شده است.
مؤلف، آن را قبل از ۷۳۶ ق، آغاز کرده و در حدود ۷۴۲ ق، به پایان رسانیده و به ابو اسحاق بن محمود شاه در شیراز تقدیم داشته است. کتاب، در سه جلد تنظیم گردیده و مشتمل بر مقدمه و شرح حال مؤلف به قلم سید هدایت الله مسترحمی ، مقدمهای به قلم مصحح کتاب، مرحوم علامه ابو الحسن شعرانی ، مقدمهای به قلم مؤلف (مشتمل بر سه فایده) و دو بخش اصلی است (بخش علوم اوایل و بخش علوم اواخر).
۱. بخش اول کتاب، به علوم اواخر اختصاص یافته و مشتمل بر ۴ مقاله است و هر مقاله، خود، مشتمل بر چند فن و هر فن، دربرگیرنده فصول متعددی میباشد. در این بخش، ۸۵ علم که بر ۳۶ فن بنا نهاده شده، معرفی میگردد.
۲. بخش دوم، به علوم اوایل اختصاص یافته و مشتمل بر ۵ مقاله و هر مقاله، مشتمل بر چند فن و هر فن، متضمن فصول گوناگونی است. در این بخش نیز ۷۵ علم از علوم اوایل که بر ۳۳ فن بنا شده، معرفی میگردد.
شمس الدین آملی، در این کتاب، به شیوه نویسندگان کتب علمی قرن هفتم و هشتم، نظیر خواجه نصیر الدین طوسی و قطب الدین شیرازی ، مطالب غامض علمی را در سادهترین و روانترین عبارات، به نثر مرسل آن روز نوشته است و در خطبه آغازین کتاب، به شیوه مرسوم عصر خود از نثر مصنوع پیروی کرده که در این کار هم توانایی خود را به خوبی نشان میدهد. فصل مربوط به علم انشا نیز به نثر مصنوع نوشته شده، اما در فصول دیگر، کار، متفاوت است، چون بیشتر مطالب از کتابهای دیگران به همان صورت نقل شده و اگر در جایی اسلوب نثر قدیم تر از شیوه عصر مؤلف است، در آن تغییری نداده. در بخشهایی هم به نظر میرسد که مطالب، توسط خود آملی از متن عربی به پارسی ترجمه شده است.
